МАТЭРЫЯЛ
для членаў інфармацыйна
прапагандысцкіх груп
(люты 2023 г.)
Пётр Міронавіч Машэраў – выдатны дзяржаўны дзеяч Беларусі
Гэтымі днямі наша краіна адзначае 105-гадовы юбілей з дня нараджэння найбуйнейшага грамадскага, дзяржаўнага і палітычнага дзеяча, Героя Савецкага Саюза, Героя Сацыялістычнай Працы Пятра Міронавіча Машэрава. Юбілейныя мерапрыемствы - даніна нашай удзячнай памяці гэтаму выбітнаму чалавеку і грамадзяніну, патрыёту і стваральніку, сапраўды народнаму лідэру.
Ідуць гады. Няўмольны ход часу аддаляе ад нас журботныя кастрычніцкія дні 1980 года, калі трагічна абарвалася жыццёвы шлях Пятра Міронавіча Машэрава. Шмат падзей адбылося за гэты час. Але за чарадай гадоў яшчэ больш бачыцца светлая выява чалавека, які без астатку ўсё сваё яркае, плённае жыццё прысвяціў вернаму служэнню нашаму народу, роднай Беларусі.
На фармаванне асобы Пятра Міронавіча, безумоўна, уплывала грамадска-палітычная абстаноўка таго часу, у якой ён жыў і працаваў. Але такія якасці, якімі адрозніваўся Пётр Міронавіч, як выключная дабрыня, працавітасць, настойлівасць у дасягненні мэты, высокая маральнасць, павага і любоў да людзей, былі закладзены ў сям'і бацькамі.
Пётр Міронавіч Машэраў нарадзіўся 13 (26 па новым стылі) лютага 1918 года ў сяле Шыркі, што на Сенненшчыне, у простай сялянскай сям'і. Невялікая вёсачка Шыркі, якая прымасцілася сярод лугоў і пералескаў у лукавіне Лучосы, і небагатая, сціплая, самая звычайная сям'я, у якой Пётр быў трэцім дзіцем, - усё гэта было тыпова беларускім.
Бацька - Мірон Васільевіч працаваў па 14-16 гадзін у суткі, акрамя сялянскай працы ён цяслярыў і слесарнічаў, быў майстрам на ўсе рукі, паважаным сярод аднавяскоўцаў чалавекам.
Маці - Дар'я Пятроўна кіравалася па гаспадарцы, ва ўсім дапамагала мужу, выхоўвала 5 дзяцей.
Лёс бацькоў Пятра Міронавіча аказаўся трагічным – бацька і маці загінулі.
У снежні 1937 года быў арыштаваны па ілжывым абвінавачанні і сасланы на тры гады ў Горкаўскую вобласць (станцыя Сухабезводнае) на лесанарыхтоўкі Мірон Васільевіч. Не вытрымаўшы знясільваючай працы і недаядання, быўшы ўжо немаладым чалавекам, які пакутуе рэўматызмам і заганай сэрца, ён сканаў тамака 20 сакавіка 1938 гады. Рашэннем Вярхоўнага суда БССР 17 жніўня 1959 года Мірон Васільевіч быў рэабілітаваны.
Праз некалькі гадоў у верасні 1942 года Дар'я Пятроўна, удзельніца Расонскага падполля, якая ва ўсім дапамагала свайму малодшаму сыну, партызанскаму камандзіру, была расстраляна нямецка-фашысцкімі акупантамі.
Калі загінуў бацька, Пётр быў студэнтам Віцебскага педінстытута. Ён з дзяцінства добра вучыўся, вылучаючыся сярод аднагодкаў, выяўляў адмысловыя здольнасці да фізікі і матэматыцы. Шмат разоў займаў прызавыя месцы на раённых алімпіядах па гэтых прадметах, захапляўся астраноміяй.
Любіў Пётр і паэзію, асабліва Пушкіна, Лермантава, Някрасава, Багдановіча, Купалу, ведаў на памяць мноства вершаў.
Паспяхова скончыўшы 7 класаў, ён у 1934 годзе паступіў на педрабфак Віцебскага педінстытута. У тыя гады на гэтых спецыяльных факультэтах рабочай і сялянскай моладзі давалі сярэднюю адукацыю, рыхтавалі да паступлення ў ВНУ.
У 1935 годзе Пётр стаў студэнтам фізіка-матэматычнага факультэта Віцебскага педінстытута. У гады вучобы ён актыўна займаўся грамадскай працай, спортам. У першы год вучобы ў інстытуце яго абіраюць у склад камітэта камсамола і даручаюць узначаліць культурна-масавы сектар. Выбар атрымаўся ўдалы. Пётр Міронавіч адразу ж актыўна ўзяўся за даручаную справу. Па яго ініцыятыве быў створаны студэнцкі хор. Пасля з'явіўся музычны гурток, а ўслед за ім і танцавальны. Неўзабаве аб мастацкай самадзейнасці інстытута стала вядома ўсяму гораду.
Пётр Міронавіч быў Варашылаўскім стралком, займаўся ў лыжнай секцыі, удзельнічаў у лыжным паходзе па месцах баёў у гады грамадзянскай вайны. Паход быў прысвечаны 20-годдзю Чырвонай Арміі. За ўдзел у ім Пётр атрымаў свае першыя знакі адрознення - імянны гадзіннік ад наркамата асветы і нагрудныя жэтоны Беларускага камітэта фізкультуры і спорту.
У студэнцкія гады, асабліва пасля арышту бацькі, калі ў маці на руках засталося двое малодшых дзяцей, сёстры Пятра Надзея і Вольга, яму даводзілася асабліва цяжка ў матэрыяльных адносінах. Выбаўлялі аптымізм і здароўе маладосці, выключная працаздольнасць і мэтанакіраванасць, моцная воля, і, вядома, самаахвярная дапамога старэйшых сястры і брата. Сястра Матрона - старэйшая ў сям'і, з дзяцінства дапамагала бацькам, апекавала малодшых братоў і сясцёр, і пазней яна ахвяравала ўласным дабрабытам, каб яны змаглі атрымаць вышэйшую адукацыю.
Брат Павел да таго часу скончыў інстытут, працаваў дырэктарам школы ў Расонскім раёне і шмат дапамагаў Пятру. У далейшым Павел пайшоў па ваенным шляху, стаў генералам.
У 1939 годзе, скончыўшы педінстытут, Пётр пачынае працаваць настаўнікам фізікі і матэматыкі Расонскай СШ. Дзеці любілі свайго маладога настаўніка, многія былыя вучні ў гады вайны сталі ў рады падпольшчыкаў, а потым увайшлі ў партызанскі атрад, які кіраваў Пятром Машэравым. І ў далейшым, знаходзячыся ўжо на партыйнай рабоце, П.М.Машэраў шмат увагі надаваў школе, праблемам адукацыі і выхавання падрастаючага пакалення. Тады ж у Расонах Пётр сустракаецца са сваёй будучай жонкай Палінай Андрэеўнай Таланавай, якая працавала зубным лекарам. Усю вайну яны прайшлі побач, Паліна Андрэеўна была актыўнай падпольшчыцай, медсястрой, потым начальнікам медслужбы партызанскага атрада імя Шчорса, якім камандаваў Машэраў. Разам яны былі да апошняга дня Пятра Мірановіча.
Выгадавалі дваіх дачок - Наталлю і Алену, выхоўвалі ўнукаў. Паліна Андрэеўна была захавальніцай хатняга агменю, дакладнай памагатай і надзейнай апорай мужа.
З першых дзён вайны П.М.Машэраў добраахвотнікам ідзе ў рады Чырвонай Арміі. Пападае ў асяроддзе, праз некалькі дзён, у жніўні 1941 года бяжыць з палону. Вярнуўшыся ў Расоны, ён пачынае арганізоўваць супраціў акупантам, становіцца на чале Расонскага падполля.
Падпольшчыкі збіралі зброю і патроны, пісалі і распаўсюджвалі ўлёткі са зводкамі Саўінфармбюро, рыхтавалі і ажыццяўлялі дыверсіі, зрывалі нарыхтоўку і адпраўку сельгаспрадукцыі.
У красавіку 1942 года група падпольшчыкаў пад кіраўніцтвам П.М.Машэрава ідзе ў лес. Машэраў узначальвае партызанскі атрад імя Шчорса, які дзейнічаў у Расонскім раёне БССР і суседніх раёнах РСФСР і Латвійскай ССР. Атрад правёў шмат паспяховых аперацый, партызанскі рух на Расоншчыне шырылася. Акупанты былі практычна блакіраваны ў некалькіх гарнізонах. Ляцелі пад адхон эшалоны, падрываліся масты, зямля гарэла пад нагамі захопнікаў.
Спрабуючы спыніць сувязь партызан з жыхарамі раёна, фашысты разгарнулі тэрор супраць мірнага насельніцтва. Былі арыштаваны родныя і блізкія партызан, у асноўным жанчыны і дзеці, сярод іх была і маці П.М.Машэрава - Дар'я Пятроўна. 16 верасня 1942 года пасля шматлікіх допытаў і катаванняў усе яны былі расстраляныя.
Гэтае асабістае гора не зламала духу партызан, яшчэ мацней сталі іх удары па ворагу. І, страціўшы самае дарагое, - маці, усяго сябе аддаваў дужанню за вызваленне Радзімы партызанскі камандзір Машэраў.
У сакавіку 1943 года ў баявым становішчы П.М.Машэраў становіцца чальцом КПСС. З таго ж часу ён - камісар партызанскай брыгады імя К.К.Ракасоўскага, якая дзейнічала ў Віцебскай і Вілейскай абласцях, шмат робіць для ўзняцця баявога духу партызан, заўсёды знаходзячыся ў першых шэрагах.
Мужнасць і гераізм, праяўленыя ў барацьбе супраць акупантаў, вялікі досвед працы ў падполлі, выдатныя арганізатарскія здольнасці, адукаванасць, каханне і павага таварышаў – усе гэтыя якасці спрыялі таму, што ў верасні 1943 года П.М.Машэраў быў абраны першым сакратаром Вілейскага падпольнага абкаму. ЛКСМБ. На гэтай пасадзе ён працаваў аж да вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
За гады вайны П.М.Машэраў быў двойчы паранены.
15 жніўня 1944 года Пятру Міронавічу аднаму з нямногіх партызан і падпольшчыкаў, яшчэ падчас вайны, было прысвоена высокае званне Героя Савецкага Саюза.
Ва ўяўленні да ўзнагароджання паведамлялася: "Таварыш Машэраў першы арганізатар партызанскага руху ў Расонскім раёне Віцебскай вобласці, якое ў далейшым вырасла ва ўсенароднае паўстанне і стварыла вялізны партызанскі край у 10 тыс.кв.кіламетраў, які цалкам скінуў нямецкае ярмо і аднавіў Савецкую ўладу. , таварыш Машэраў за час двухгадовай барацьбы з нямецкімі захопнікамі праявіў асабістую мужнасць і адвагу, аддаючы ўсе свае сілы, веды і здольнасці гэтай барацьбе і не шкадуючы свайго жыцця. Годны прысваення звання Героя Савецкага Саюза".
Беларускі народ па праве ганарыцца такімі выдатнымі арганізатарамі і кіраўнікамі партызанскага руху, як Пётр Машэраў, Канстанцін Заслонаў, Васіль Корж, Мінай Шмыроў, Уладзімір Лабанок, Аляксей Данукалаў, Васіль Казлоў, Кірыл Арлоўскі, Фёдар Маркаў, Іван Захараў і многія іншыя. 87 народных мсціўцаў Беларусі былі ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза.
Але эканоміцы рэспублікі былі нанесены вялікі ўрон. Дашчэнту выпаленай, спустошанай, сплывалай крывёй паўстала непакорная Беларусь перад вачыма савецкіх воінаў, якія прынеслі ёй вызваленне ў выніку знакамітай аперацыі "Баграціён".
Рэспубліка страціла больш за палову свайго багацця, фашысты спалілі 627 сёлаў разам з іх жыхарамі. У агні загінуў кожны чацвёрты жыхар рэспублікі, а ў нашай вобласці - кожны трэці. Тым больш ашаламляльна тое, што здзейсніў беларускі народ. Народ-патрыёт, народ-воін і ў працы быў такім жа самаадданым і гераічным, як і ў жорсткіх сутычках з фашыстамі.
З ліпеня 1944 года П.М. Машэраў працаваў у якасці першага сакратара Маладзечанскага абкама ЛКСМБ, з ліпеня 1946 года - сакратаром, а з кастрычніка 1947 года - Першым сакратаром ЦК ЛКСМ Беларусі.
У ліпені 1954 года ён быў абраны другім сакратаром Мінскага абкама партыі, а ў жніўні 1955 года - першым сакратаром Брэсцкага абкама Кампартыі Беларусі.
З красавіка 1959 года Пётр Міронавіч працаваў у ЦК КП Беларусі сакратаром, другім сакратаром, а з сакавіка 1965 года - Першым сакратаром Цэнтральнага Камітэта Кампартыі Беларусі.
У красавіку 1966 года ён абіраецца кандыдатам у сябры палітбюро ЦК КПСС. З гэтага ж года, адначасова, членам прэзідыума Вярхоўнай Рады СССР, з'яўляючыся і дэпутатам Вярхоўнай Рады БССР.
За гэтыя гады наша родная Беларусь дасягнула сапраўды каласальных поспехаў у развіцці народнай гаспадаркі, навукі, культуры, росце народнага дабрабыту.
За 1965-1980 гг. рэспубліка пад кіраўніцтвам П.М.Машэрава завяршыла якасны скачок у сваім развіцці, стала перадавой высокаразвітай індустрыяльнай краінай. Менавіта тады быў створаны той вялізны навукова-тэхнічны патэнцыял, які і зараз з'яўляецца асновай нашага народнагаспадарчага комплексу. Менавіта ў тыя гады Беларусь стала шырока вядомая свету, заняла дастойнае месца сярод рэспублік СССР і на сусветнай арэне. Добрую славу атрымала прадукцыя беларускай прамысловасці, якая пастаўлялася больш як у 100 краін свету, у тым ліку ў ЗША, Канаду, Германію. Дастаткова назваць толькі знакамітыя трактары "Беларусь", "МАЗы", халадзільнікі, абсталяванне для касмічных даследаванняў. На ўсіх кантынентах загучалі нашыя песні, стала вядома літаратура, беларускае мастацтва. Вышэйшых спартыўных дасягненняў дабіліся многія беларускія спартсмены. Быў здзейснены пераход да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі, створана сучасная сістэма вышэйшай адукацыі, паспяхова развіваліся навука, сацыяльная сфера, ахова здароўя і медыцынскае абслугоўванне. Да 1980 г. па ўсіх гэтых паказчыках рэспубліка ўвайшла ў лік перадавых у свеце, ператварыўшыся на працягу 60-70-х гадоў з, у асноўным, аграрнай з якая развіваецца прамысловасцю і сацыяльнай інфраструктурай краіны ў высокаразвітую сучасную дзяржаву.
За перыяд 1965–1980 гг., калі П.М.Машэраў кіраваў рэспублікай, тэмпы росту валавога нацыянальнага прадукта складалі 308 працэнтаў, прамысловасці – 417 працэнтаў, сельскай гаспадаркі – 125 працэнтаў, нацыянальны даход патроіўся. Іншымі словамі, менавіта пад кіраўніцтвам П.М.Машэрава стала той краінай, якую ведаем і кахаем усе мы, той Беларуссю, якую ведаюць і паважаюць у свеце.
Мемарыяльны комплекс у Хатыні, Курган Славы, мемарыял "Прарыў", Брэсцкая крэпасць - гэтыя і іншыя помнікі, якія ўвекавечылі подзвіг народа, створаны пры яго непасрэдным асабістым удзеле, былі яго пастаянным клопатам.
Пётр Міронавіч не на словах, а на справе вельмі шмат зрабіў для развіцця беларускай нацыянальнай культуры. Па яго ініцыятыве ў Мінску быў адкрыты помнік песнярам Беларусі Я.Коласу і Я.Купале. Ён ініцыятар стварэння часопісаў "Маладосць", "Нёман", выдавецтваў "Юнацтва", "Мастацкая літаратура", "Беларуская Савецкая Энцыклапедыя". Будаўніцтва Дома літаратараў, Дома настаўніка, філармоніі ў Мінску, Дома творчасці пісьменнікаў на Іслачы - ва ўсім гэтым неацэнны яго асабісты ўклад.
Ён дапамагаў творцам сапраўднай культуры, стваральнікам, якія працуюць для народа, для добрага імя нашай рэспублікі. Па яго ініцыятыве артыстам ансамбля "Песняры" было прысвоена званне заслужаных артыстаў рэспублікі, У.Мулявіну - званне народнага артыста. Ён абараняў ад несправядлівых нападак народнага мастака М.Савіцкага, падтрымліваў многія ініцыятывы Саюза пісьменнікаў Беларусі, іншых творчых саюзаў.
П.Броўка, І.Мележ, І.Шамякін, М.Танк, К.Крапіва і іншыя дзеячы навукі, літаратуры і мастацтва заўсёды знаходзілі ў яго твары надзейную апору.
Дзякуючы яго садзейнічанню ў Мінску былі створаны акадэмічныя інстытуты ў перадавых галінах навукі - электроніцы і тэхнічнай кібернетыцы.
Шмат рабіў П.М.Машэраў для развіцця беларускага спорту, усяляк дапамагаючы нашым выбітным спартоўцам – А.Корбут, А.Мядзведзю, шматлікім іншым. Пры ім у Мінску быў пабудаваны Палац спорту, рэканструяваны стадыён "Дынама".
За вялікі асабісты ўклад у сацыяльна-эканамічнае развіццё рэспублікі, умацаванне яе матэрыяльна-тэхнічнай базы, культуры і навукі, павышэнне дабрабыту беларускага народа ў 1978 г. Пятру Міронавічу было прысвоена званне Героя Сацыялістычнай працы.
Узнагароджаны сямю ордэнамі Леніна, многімі іншымі ўрадавымі ўзнагародамі, у тым ліку замежных дзяржаў. Трагічна загінуў 4 кастрычніка 1980 гады ў аўтамабільнай катастрофе.
Удзячная памяць пра Пятра Міронавіча жыве ў нашых сэрцах. Імем яго названы прадпрыемствы, школы, вуліцы. Бронзавы бюст П.М.Машэрава - Героя Савецкага Саюза, Героя Сацыялістычнай Працы ўстаноўлены на цэнтральнай плошчы г.Віцебска. У Віцебскім дзяржаўным універсітэце, якому Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А.Р.Лукашэнку 21 студзеня 1998 г. прысвоена імя П.М.Машэрава, на фасадзе галоўнага навучальнага корпуса ўстаноўлена мемарыяльная дошка. Пра жыццё выдатнага земляка расказвае мемарыяльная зала ў Расонскім музеі баявой садружнасці, напісаны кнігі, зняты кінафільмы. Для студэнтаў Віцебскага ўніверсітэта засноўваюцца дзве стыпендыі імя П.М.Машэрава.
З асаблівай цеплынёй успамінаюць Пятра Мірановіча на Віцебшчыне. Тут жывуць і працуюць многія людзі, якія добра ведалі яго - аднавяскоўцы, аднакласнікі, аднакурснікі па вучобе ў інстытуце, вучні і калегі па Расонскай школе, паплечнікі па падпольнай і партызанскай барацьбе, таварышы па камсамольскай, савецкай і партыйнай рабоце.
Менавіта ім, партызанам-машэраўцам, належыць ідэя стварэння клуба П.М.Машэрава, якая ўзнікла ў лютым 1998 г. у дні святкавання 80-годдзя з дня нараджэння слаўнага сына беларускага народа. Сваю галоўную задачу члены клуба бачаць у выхаванні маладога пакалення на прыкладзе жыцця і дзейнасці П.М.Машэрава. Іх слова гучыць перад студэнтамі вышэйшых і навучэнцамі сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, школ і прафтэхвучылішчаў, воінамі беларускай арміі.
Яго жыццёвы подзвіг выклікае шчырую цікавасць. З непрыхаваным хваляваннем слухае моладзь апавяданні выбеленых сівізной ветэранаў, удзельнікаў і відавочцаў баявых аперацый і працоўных здзяйсненняў, глядзяць кінатрылогію "Пётр Міронавіч", чытаюць кнігі пра яго.
Разам з ветэранамі юнакі і дзяўчаты - студэнты ўстановы адукацыі "Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт" і маладзёжны актыў Расонскага раёна ў чэрвені 1999 г. устанавілі памятны знак на месцы летняй стаянкі створанага ў 1942 г. П.М.Машэравым партызанскага атрада Дубняка - імя Н.А. .Шчорса – славутага героя грамадзянскай вайны. У лесе пад вёскай Роўнае Поле на беразе Чорнага ручая стаіць збудаваны імі сімвал, які нагадвае ўваход у партызанскую зямлянку. У чэрвені 2000 г. яны дапамаглі Расонскаму райвыканкаму ў будаўніцтве музея пад адкрытым небам - музея партызанскага побыту на беразе ляснога возера Дэражна, дзе зімой 1942/43гг. дыслакавалася брыгада імя К.К.Ракасоўскага. Студэнты штогод праводзяць зорныя паходы па памятных мадэраўскіх мясцінах.
Да 85-годдзя з дня яго нараджэння Віцебскім абласным выканаўчым камітэтам і ўстановай адукацыі "Віцебскі дзяржаўны ўніверсітэт" выдадзена кніга ўспамінаў пра П.М.Машэрава "Не размаўляй з нудой, іх няма…". У ёй апавядаецца аб дзяцінстве, юнацтве, студэнцкіх буднях, падпольнай і партызанскай барацьбе падчас фашысцкай акупацыі, партыйнай і савецкай працы П.М. Машэрава расказваюць яго родныя і блізкія, аднакласнікі і аднакурснікі, вучні і настаўнікі, таварышы па падполлі і партызанскім руху, паплечнікі па камсамольскай, партыйнай і савецкай рабоце.
* * *
Пётр Міронавіч Машэраў з юных камсамольскіх гадоў і на працягу ўсяго жыцця быў выключна яркай і мэтанакіраванай асобай з актыўнай жыццёвай пазіцыяй. Кіраўнічыя кадры, ды і ўсе людзі Беларусі бачылі ў ім не вялікага начальніка, а больш спелага, разумнага і таленавітага таварыша, з якім заўсёды жадалася падзяліцца і радасцямі, і нягодамі, атрымаць справядлівую адзнаку і, калі патрабавалася, дапамога.
П.М.Машэраў, наш слаўны зямляк, увесь час надаваў увагу пытанням эканамічнага і культурнага развіцця Віцебскай вобласці. Ён выдатна ведаў, што прыродна-кліматычныя ўмовы Віцебшчыны значна горшыя, чым у іншых абласцях, што фашысцкая акупацыя нанесла нашай зямлі цяжкія страты. Ён імкнуўся і асабістым уплывам, і добрым словам, і крытыкай, прынцыповай патрабавальнасцю, і актыўнай падтрымкай добрых пачынанняў, і рознага роду мерамі па ўмацаванні матэрыяльна-тэхнічнай базы галін народна-гаспадарчага комплексу, навукі і культуры дабівацца, каб вобласць займала дастойнае месца ў рэспубліцы. . Пра гэта многія жыхары Віцебшчыны добра ведаюць, а маладыя людзі даведваюцца з тых жывых успамінаў пра нашага земляка, кіраўніка, старэйшага таварыша і сябра.
Пётр Міронавіч бязмерна любіў родную Беларусь і беларускі народ, ганарыўся яго гераічнымі подзвігамі, рабіў усё для таго, каб высокімі тэмпамі развіваліся эканоміка і культура, павышаўся матэрыяльны дабрабыт працоўных. І народ Беларусі плаціў яму такім жа каханнем і актыўна падтрымліваў, ажыццяўляў усе яго распачынанні.
Адзначаючы юбілейныя ўгодкі, можна сказаць, што слава, яго добрае імя вытрымалі выпрабаванне часам, і выява Машэрава будзе доўга захоўвацца ў свядомасці беларускага народа.